Göçmenlikte “Varyemez Amca” sendromu

Göçün ilk yıllarında yaşanan ekonomik zorluklar göçmende onulmaz yaralar açarak onun bir ömür boyunca “ekonomik yoksunluk” korkusuyla aşırı ihtiyatlı davranmasına ve çok daha iyi koşullarda yaşayacakken standartlarının çok altında bir yaşam sürmesine yol açabilir. Bu yazıda, göçmenlik sendromlarından biri olan “Varyemez Amca” sendromunu tartışıyorum.

Tuncay Bilecen

 

Beşerî, finansal ya da sosyal sermayesi ne kadar güçlü olursa olsun göçün ilk yılları her göçmen için zorluklarla doludur. İnsanın aşina olmadığı bir sosyal çevreye uyum sağlaması için burada belli bir süre geçirmesi gerekir. Bu süreci çok kısa sürede atlatanlar olduğu gibi bunun için uzun süre çaba sarf etmesi gerekenler hatta hiç atlatamayanlar da yok değildir.

Elbette uyum sürecinin atlatılmasında sosyal bağlantılar, dil yeterliliği, vasıf gibi faktörler önemli rol oynar. Eğer kişinin dil yeterliliği ve bulunduğu ülkede eğitim ve tecrübesine uygun ücretli emeğe dönüştüreceği bir vasfı yoksa mecburen “etnik ekonomiye” mahkûm yaşayacak veya kapasitesinin çok altında işlerde çalışacaktır.

Göçmen kapasitesinin altında işler için ter dökerken hem uzun süreli çalışır hem de ucuz işgücü haline gelir. Bir taraftan geçinme, barınma derdi, bir taraftan işini kaybetme korkusu bir başka deyişle güvensizlik ve güvencesizlik göçmenin özgüvenini günden güne düşürdüğü gibi alışageldiği tüketim kalıplarını da yerle bir eder.

İşte bu dönemde göçmen bir savunma mekanizması geliştirir; maddî (bazen hukuki) güvenceye kavuşana kadar kemerleri sıkacağına, bu günlerin geçici olduğuna kendisini ikna eder. Bu süreçte “hele bir şu olsun, hele bir bu olsun” şeklinde sürekli “beklenen rahatlamaya” ilişkin hedefler konulur. Ne ki bu hedefler tek tek gerçekleştirilse bile beklenen rahatlama bir türlü gerçekleşmez ya da hedefe varılınca beklenen tatmin sağlanmaz.

Aradan yıllar geçmiş, göçmen artık yaşadığı ülkenin vatandaşı olmuş, dilini öğrenmiş, iyi kötü maddi bir güvence sağlamıştır. Ancak varılan durak başta murad edilenden biraz farklıdır. Göç etmeden önceki estetik zevkler, kendini gerçekleştirme hevesi yerini çoktan maddî birtakım hırslara bıraktığı için göçmen başka bir kişi olmuş çıkmıştır. Paraya tahvil edemediği meşgaleleri “beyhude çabalar” olarak görüp değersizleştirmektedir artık. Sosyal çevresi iyiden iyiye daralmış, göçmenliğinin ilk yıllarında gezip gördüğü yerlere gitmeyi, yiyip içtiği mekânlarda zaman geçirmeyi zaman ve para kaybı olarak görmeye başlamıştır. Göçmenlikte Varyemez Amca sendromu da burada başlar.

Bundan sonra tıpkı göçmenliğin ilk yıllarında konulan hedefler gibi “feraha kavuşmak için” yeni hedefler konulur. Mevcut maddi imkanlar çok daha iyi koşulları sağlamaya yetecekken göçmen bile, isteye kıt kanaat yaşamaya devam eder. Çünkü artık başka türlüsünü bilmemektedir.

Etrafımızda gördüğümüz; sürekli aynı kıyafetleri giyen (ya da sadece Charity Shoplardan giyinen), marketlerde tarihi geçmesine ramak kalmış ürünleri kollayan, masraf olacak diye kafeye, restorana, bara gitmeyen, sırf memleketinde ev yaptığı için başka ülkelere tatillere gitmeyen hatta bunu aklından bile geçirmeyen, mevcut serveti bir ömür rahat ve nitelikli bir ömür sürmesine yetecek olsa da böyle bir hayat yaşayan insanlar hep bu sendromun kurbanı yaralı kimliklerdir. Kişi göçün başında kendisine ördüğü güvenlik kozasının içinde hapsolmuş kalmış, bu kozadan bir türlü  çıkamamıştır. 

Kuşkusuz sözünü ettiğim bu durum sadece Türkiyeli göçmenlere özgü olmadığı gibi tüm göçmenlere de genellenemez… Bu süreci çok kolay atlatanlar olduğu gibi asıl refaha ve güvenliğe göç ettikten sonra kavuşanlar da az değildir.